Próby i błędy przy rozwiązywaniu problemów

Pytamy dalej o tó, jakie procesy pośredniczą między S a fi, między postawieniem problemu a rozwiązaniem go. Nasze poprzednie uwagi dotyczyły badań nad wyobrażeniami zmysłowymi oraz nad ruchami werbalnymi, badań, które wymagają drobiazgowej, niemal mikroskopowej analizy procesu. Może jednak bardziej pouczające okazałoby się szersze spojrzenie, obejmujące całokształt wszystkich zjawisk zachodzących przy rozwiązywaniu problemu. Czy badany wychodząc od S zmierza prosto do wykonania R, czy też występuje tu jakieś wielokierunkowe szukanie korzystnych punktów oparcia? Gdyby droga do celu była dlań od samego początku jasna, nie miałby żadnego problemu do rozwiązania, jeśli zaś stawia on sobie pewien rzeczywisty problem, musi wykonać jakieś czynności poszukiwania, mniej lub więcej liczne i o niższym lub wyższym poziomie intelektualnym.

Określenia „próby i błędy”, z którym tak często się spotykamy, powinno się, zgodnie z logiką, używać dla oznaczenia działań eksploracyjnych, czyli czynności poszukiwania celu, bez jakiegoś ironicznego zabarwienia. Tymczasem terminem tym nieraz posługujemy się w taki właśnie sposób, mianowicie dla wyrażenia myśli, że badany rozwiązując problem nie wyzyskuje wszystkich swoich możliwości, nie planuje działania i nie korzysta z wszystkich posiadanych informacji. Jako termin czysto opisowy, bez ujemnego zabarwienia uczuciowego, określenie to odnosi się do wszystkich procesów rozwiązywania problemów, od najbardziej skomplikowanych do najprostszych, Do psychologii termin ten wprowadził Aleksander Bain (1855, 1864, 1870) i posługiwał się nim w swej analizie „konstruktywnego intelektu”. Według Baina, wynalazca czy artysta musi rozporządzać potrzebnym mu materiałem, mieć „wyczucie celu, do którego zmierza”, i zdolność oceny tego, czy cel został już zrealizowany w sposób zadowalający. Proces odkrywczego myślenia ma charakter „błądzenia na oślep i eksperymentowania”. „Przy wykonywaniu wszelkich trudnych operacji dla osiągnięcia jakiegoś zamierzonego celu czy kresu najważniejszym i ostatecznie decydującym krokiem jest zastosowanie reguły prób i błędów”. Podobnie wyrażał się Pillsbury (1910) opisując rozumowanie jako proces umysłowych prób i błędów. '