Przypomnienie bezpośrednie i pośrednie

Przez „bezpośrednie” rozumiemy tutaj przypomnienie niekoniecznie szybkie, ale takie, które przebiega po drogach prostych i bez udziału członów pośredniczących. Przypomnienie pośrednie, przeciwnie – dochodzi do skutku dzięki jakimś elementom pośredniczącym. Na przykład badany skojarzył pewne elementy A i B, tak jak w eksperymencie z uczeniem się par, a następnie eksponujemy mu Ą jako bodziec i polecamy odpowiedzieć elementem skojarzonym, potem zaś zdać sprawę z procesu, jaki zaszedł pomiędzy bodźcem a reakcją, na tyle, na ile udało się go in- trospekcyjnie uchwycić. Czasami badany nie ma nic do powiedzenia, niekiedy jednak w okresie między bodźcem a reakcją występują pewne słowa, obrazy, myśli czy uczucia i zdarza się tak, że najwyraźniej właśnie te procesy pośredniczące doprowadzają do reakcji (str, 109, t, I).

Michotte i Portych (1914) eksponowali swym badanym pary powiązanych ze sobą treściowo słów, takich jak „matematyka – algebra”, „poemat – bohater”, „lew – król” itp. Szereg złożony z 12 takich par pokazywano tylko jeden raz, każdą parę przez 4,5 sekundy. Badanie przypomnienia następowało natychmiast, po jednym dniu albo po tygodniu, bodźcami były pierwsze słowa każdej pary. Okazało się, że w tym eksperymencie, przy stosunkowo krótkim uczeniu się, przypomnienia bezpośrednie występowały rzadko: przy odpytaniu natychmiastowym tylko 1/5 prawidłowych przypomnień była, zgodnie z zeznaniami badanych bezpośrednia, w późniejszych próbach, kiedy podane pary zatarły się w pamięci, przypadki przypomnień bezpośrednich były jeszcze rzadsze.