Stosunki czasowe pomiędzy oboma zadaniami

Ogromną doniosłość teoretyczną i praktyczną ma zagadnienie, czy można zmniejszyć otamowanie retroaktywne przez wprowadzenie krótkiego odpoczynku bezpośrednio po wyuczeniu się pierwszego zadania. Rozwiązywanie zadania B natychmiast po zadaniu A prawdopodobnie zaburzyłoby konsolidację śladów pamięciowych A, natomiast nie przeszkadzałoby, gdyby po A zrobić kilkuminutowy odpoczynek. Jeśli zaś zjawisko retroaktywnego otamowania rozpatrywać ze stanowiska teorii transferu, ujemny wpływ transferu nie powinien zależeć od czasu, jaki upływa pomiędzy zadaniami, przynajmniej wtedy, gdy zadanie B składa się z jednostek Sl-Rs, tj. opanowanie go pociąga za sobą w sposób nieunikniony „oduczanie się” zadania A. W drugim wypadku, tj. wtedy, gdy zadanie B jest tylko podobne do A, trudno ustalić jakąś prawdopodobną hipotezę. Co zaś mówią na ten temat fakty? Niestety, wobec sprzecznych rezultatów, uzyskanych zarówno w dawnych, jak i nowszych pracach eksperymentalnych (Maeda, 1951: Isihara, 1951: Archer i Underwood, 1951: McGeoch i Irion, 1952), jednoznaczna odpowiedź na to pytanie jest niemożliwa.

Prawdopodobnie idzie o to, iż urywki prozy stanowią dzięki swej treści dwie wyraźnie odgraniczone całości, w przeciwieństwie, np. do dwóch szeregów zgłosek bezsensownych, z których jeden musi być kontynuacją drugiego. (Przyp. red.).

Wiadomo, że w miarę upływu czasu coraz bardziej zapominamy wyuczony kiedyś materiał. Wydaje się jednak, że sam czas nie jest siłą, która mogłaby coś zdziałać. Przyczyną zapominania musi być nie czas, ale jakiś proces nasilający się z biegiem czasu. Wiemy, że odpowiednio rozłożone w czasie powtórki zapobiegają zapominaniu, czyli niezbędnym warunkiem wystąpienia zapominania jest niepowtarzanie materiału, nieposługiwanie się nim: słuszność „prawa”, że zapomina się to, czym się dłuższy czas nie posługujemy, potwierdzają więc dowody empiryczne, wzięte z praktyki. Jednakże samo nieposługiwanie się materiałem, podobnie jak i sam czas rozpatrywany niezależnie od procesów, które w nim zachodzą, jest pojęciem negatywnym i nie może nam nic powiedzieć o rzeczywistej przyczynie czy też przyczynach, które powodują, że coś, czego się człowiek raz wyuczył, nie pozostaje w pamięci przez całe życie.