Geometryczne problemy zapałczane

Prawa fizyki. Całkiem inne wymagania intelektualne postawiono dwom grupom studentów uniwersytetu. Obie grupy otrzymały pewne informacje na temat momentu bezwładności, z tym, że jednej wygłoszono na ten temat wykład teoretyczny, z drugą zaś przeprowadzono poglądową lekcję, na której studenci próbowali przewidzieć ruchy wahadła torsyjnego (torsion pendulum) i stwierdzili, że przewidywania ich były błędne. Kilka dni później postawiono im inny problem: Dane są dwie kule o tej samej masie, tym samym wyglądzie zewnętrznym i ciężarze, ale jedna z nich jest pełna i zrobiona z metalu lekkiego, a druga wydrążona i z metalu ciężkiego. Czy można odróżnić, która jest pełna, a która pusta, obserwując, jak obie się toczą? Okazało się, że w grupie, która brała udział w lekcji poglądowej, transfer był znacznie wyraźniejszy niż w grupie, która tylko słuchała teoretycznego wykładu (Szekeły, 1950).

Geometryczne problemy zapałczane. Katona (1940) zajmował się transferem zasad postępowania przy rozwiązywaniu problemów, wychodząc z założeń przyjętych w psychologii postaci. Zadanie O polegało na tym, aby zwiększyć lub zmniejszyć liczbę kwadratów ułożonych z zapałek przez przesunięcie pewnej liczby zapałek tak, jak to przedstawiono na rys. 26-5.

Badanym podsuwano dwa rodzaje zasad rozwiązywania, jedną arytmetyczną, a drugą geometryczną, czyli konfiguracyjną. Pierwszą można było stosować przy rozwiązywaniu takich elementarnych zadań, jak na przykład układanie dwóch kwadratów z siedmiu zapałek lub ułożenie trzech kwadratów z dziesięciu zapałek, a potem zredukowanie liczby kwadratów do dwóch przez odjęcie dwóch z wszystkich dziesięciu zapałek. Jedna i ta sama zapałka może służyć jako wspólny bok dla dwóch przyległych kwadratów, aby więc z określonej liczby zapałek ułożyć możliwie najwięcej kwadratów, trzeba budować kwadraty przylegające do siebie, dla zmniejszenia zaś liczby kwadratów trzeba je rozłączyć. Tę arytmetyczną zasadę podawał Katona w formie bardziej abstrakcyjnej, choć ilustrował ją przykładami. Zasada konfiguracyjna zwraca uwagę badanego na cały układ, który może być zwarty lub luźny, Ukła-