Nieumiejętność wyzyskania informacji

W eksperymentalnych badaniach rozumowania zastosowano pewną nową formę zadań, mianowicie eksponowano badanemu krótkie, nie zakończone opowiadanie, którego akcja zmierzała do pewnego określonego rozwiązania, polecając mu dorobić do niego zakończenie (Bartlett, 1939). Zadanie to wymagało rozumowania swoistego, w którym badany nie mógł posługiwać się zwykłymi logicznymi schematami. Osobami badanymi w eksperymencie byli Anglicy o różnym poziomie wykształcenia, ponadto zaś Eskimosi. Stwierdzono, że we wszystkich grupach tylko niewielka liczba badanych w sposób bezstronny wyzyskiwała wszystkie informacje. Badani przeważnie ustalali rozwiązanie akcji bądź to biorąc pod uwagę tylko niektóre szczegóły opowiadania, bądź też kierując się pewną konwencją typową dla danej grupy społecznej.

Chcąc proces rozumowania ująć liczbowo, powinniśmy dokładnie wiedzieć, iloma informacjami rozporządza badany i ile z nich wyzyskuje w swej pracy. Uwzględnił to Whitfield (1951), który w swych doświadczeniach posłużył się problemem przyporządkowania przedmiotom określonych położeń: osiem przedmiotów należało ustawić w ośmiu różnych miejscach. W pierwszej próbie badani pracowali na oślep, według zasady prób i błędów, i dopiero potem udzielano im informacji, które przedmioty umieścili prawidłowo. Był to więc problem z dziedziny „racjonalnego uczenia się” i sprowadzał' się zasadniczo do wykrycia, według jakiego schematu należy przyporządkować cyfry od 1 do 3 przedmiotom oznaczonym literami od A do H. Przypuśćmy, że w pierwszej próbie O prawidłowo oznaczył odpowiednim numerem tylko literę D i dowiedział się o tym po ukończeniu próby. Jego zadanie w próbie następnej polega na tym, aby literze D ponownie przyporządkować tę samą cyfrę co poprzednio, a potem uniknąć powtarzania już popełnionych błędów, mianowicie resztę liter oznaczać cyframi innymi niż w tamtej próbie. Okazało się, że większość O stosuje tu pewien system, na przykład utrzymuje bez zmiany kolejność cyfr błędnie przyporządkowanych, ale w każdej następnej próbie przesuwa je o jeden krok naprzód h W ten sposób badani wyzyskiwali wszystkie dostępne im informacje, zarówno pozytywne, jak i negatywne, ponieważ każde przyporządkowanie cyfr literom było – wyjąwszy numery już prawidłowo przyporządkowane – jednakowo prawdopodobne w tych warunkach.