Równoważenie

Zmęczenie powstaje wtedy, gdy zużycie paliwa lub tlenu przez mięsień odbywa się szybciej niż proces uzupełniania niedoborów, albo gdy produkty rozpadu gromadzą się tak szybko, że mięsień nie może ich w porę usunąć. Jest to coś w rodzaju bankructwa, tj. stanu, w którym wydatki przewyższają dochody. Analogia ta wyjaśnia zarazem, dlaczego pewne mięśnie, jak na przykład serce, mogą pracować bez przerwy dziesiątkami lat, nie wykazując żadnych oznak zmęczenia: dzieje się tak wtedy, gdy szybkość „wydawania” energii jest dostosowana do „dochodów”. Takich przykładów, w których mięśnie utrzymują poprawny „bilans bankowy” w ciągu długich okresów, można przytoczyć więcej. Zdrowy człowiek potrafi chodzić całymi godzinami bez przerwy nie męcząc się zbytnio, jeśli tylko rozwój jego mięśni i ich zaopatrzenie w krew pozwalają mu na tak duży wydatek pracy bez narażania się na deficyt.

Nerwy są wyjątkowo odporne na zmęczenie, ponieważ impuls nerwowy zużywa tylko bardzo niewielką (ale wymierną) ilość energii, a we włóknie znajdują się stosunkowo duże jej rezerwy. Mimo to można jednak zademonstrować w nerwie coś w rodzaju zmęczenia, mianowicie wtedy, gdy będziemy go drażnić z dużą częstością – około 100 podrażnień na sekundę – tak że poszczególne impulsy będą przypadać na okres refrakcji względnej nerwu jako pozostałość po impulsie poprzednim. W tych warunkach wciąż jeszcze będziemy otrzymywali w pojedynczym włóknie nerwowym 100 impulsów na sekundę, ale każdy impuls będzie mniejszy niż normalnie: włókno nerwowe równoważy w ten sposób swój budżet przez obniżenie wydatków tak, aby zrównoważyć je z dochodem (patrz str. 392-395, t. I).

Wprowadzone tu pojęcie zrównoważenia jest bardzo wygodne i warto je zapamiętać. Coś zupełnie analogicznego można zaobserwować nawet u robotnika fizycznego, który wykonując czynność kopania automatycznie bierze takie tempo, aby je mógł utrzymać przez cały przewidywany okres pracy: prawie każda książka na temat psychologii stosowanej powie nam, że wydajność pracy na godzinę jest wyższa przy dniu ośmiogodzinnym niż przy dziesięciogodzinnym. Innymi słowy, stan krańcowego zmęczenia, który można określić jako wyczerpanie, czy to pojedynczego mięśnia, czy całego organizmu, pojawia się prawdopodobnie tylko w eksperymentach laboratoryjnych, zawodach sportowych i w niektórych wyjątkowych sytuacjach życiowych. Zwykle, jak to zobaczymy później, nawet po całym dniu pracy bardzo trudno jest znaleźć w zachowaniu obiektywne dowody zmęczenia.