Wgląd (msight) w rozwiązanie problemu

Jasne jest jednak, że próby i błędy nie mogłyby doprowadzić do rozwiązania problemu, gdybyśmy nie umieli kontrolować popełnianych błędów. Takiej kontroli dostarcza powodzenie lub niepowodzenie, wzmoc-

Według koncepcji psychologów postaci, problem powstaje wtedy, gdy sytuacja stanowi „postać otwartą” altoo „postać z luką”, a rozwiązanie problemu polega na „zamknięciu luki”. „Luką” jest na przykład nie znana z góry czynność, którą należy wykonać, aby zdobyć przynętę, układ zapałek stanowiący rozwiązanie zadania itp. Wykrywanie luki i jej zamykanie odbywa się przez „organizowanie sytuacji”. Por. W. Kohler Psychologische Probleme, 1923 oraz W. Szewczuk Teoria postaci i psychologia postaci, 1951, str. 315 in dalsze, (Przyp. tłum.). nienie lub jego brak. Powstaje tu pytanie, czy w rozwiązywaniu problemów gra jakąś rolę spostrzeżenie kolejności zdarzeń, tj. czy o spostrzega, co w jednym wypadku przeszkodziło mu w dojściu do celu, a w drugim pomogło. Thorndike (1898) podkreślał, jak już widzieliśmy, że u kotów proces uczenia się ma charakter stopniowy i wnosił stąd, że koty nie rozumieją związku pomiędzy celem a własnym działaniem jako środkiem do celu. Yerkes (1916) w swych doświadczeniach nad szympansami wykrył fakty nagłego przechodzenia od prób i błędów do reagowania poprawnego i uważał je za dowód, że zachodzi tu zjawisko wglądu w sytuację. Znaleziono też inne dowody, mianowicie dobre przechowywanie (retention) raz wykonanego, poprawnego sposobu reagowania oraz fakt transferu prawidłowej reakcji na sytuację trochę odmienne od pierwotnej. Te trzy kryteria wglądu u zwierząt wyzyskał Kohler (1917, 1924). Pierwszy wprowadził je Ru- ger (1910) w doświadczeniach z dorosłymi ludźmi, u których jednak ponadto występowały również werbalne objawy wglądu, jak na przykład okrzyk „Aha, teraz zrozumiałem”, a potem zdanie sprawy z tego, co badany zrozumiał. U człowieka nie można uważać wglądu za fakt stale jednakowy, który raz jest, a raz go nie ma. Wgląd może mieć różne stopnie, a najniższy z nich określił Ruger jako „analizę miejsca” (locus analysis). Już kot zamknięty w skrzynce szybko uczy się manipulować przy jej drzwiczkach, tak samo człowiek rozwiązujący łamigłówkę zauważa, która jej część czy które miejsce odegrało rolę w przypadkowym rozwiązaniu. Tego rodzaju wgląd ma charakter wglądu wstecz (hindsight), ale tylko w chwili, gdy pojawia się po raz pierwszy, bo już w próbie następnej pełni on rolę wglądu z przewidywaniem (foresight) i pozwala wyeliminować wiele zbędnych prób i błędów. Wgląd często rozwija się stopniowo, jak widzieliśmy na przykład w protokole umieszczonym pod rys. 26-3. Inny przykład przytoczymy z eksperymentów Gottschaldta (1933) z dziećmi. Ośmioletniemu chłopcu dano 60 długich, wąskich klocków i polecono mu zbudować wieżę sięgającą aż do sufitu.