Wpływ „atmosfery”

Powstaje pytanie, dlaczego studenci uniwersytetu tyle wniosków logicznie niepoprawnych uznali za słuszne. Wiele tych błędów można wyjaśnić dwuznacznością słówka „niektórzy”. W logice znaczy ono „przynajmniej niektórzy”, w mowie potocznej zaś nieraz używamy go dla wyrażenia myśli „nie wszyscy”. Na przykład w mowie potocznej zdanie „w bitwie niektórzy żołnierze zostali zabici” mogłoby wprowadzić kogoś w błąd, skoro by prawdą było, że w bitwie polegli wszyscy żołnierze. Wielu studentów, kierując się tym codziennym znaczeniem słówka „niektórzy”, błędnie sądziło, że ze zdania „niektóre X są Y” koniecznie wynika, iż „niektóre X nie są Y”. Analiza rezultatów wykryła jednak jeszcze inne źródło błędów.

Wpływ „atmosfery”. Woodworth i Sells (1935) wysunęli hipotezę, że ważnym źródłem błędów w rozumowaniu jest „atmosfera” otaczająca przesłanki, czyli ogólne wrażenie, jakie przesłanki wywierają. „Twierdząca atmosfera przesłanek sprzyja wysnuwaniu wniosków twierdzących itd.” Atmosfera przesłanki pojedynczej sprzyja – jak wykazał Eidens {str. 494) – przyjęciu jej odwrócenia. Gdy dwie przesłanki są podobne, na przykład obie stanowią zdania typu A, albo obie są zdaniami typu I czy O, mają atmosferę taką samą, gdy zaś różnią się od siebie, powstaje atmosfera mieszana i chcąc stwierdzić, jaki wywrą one wpływ na rozumującego, trzeba przyjąć pewne uzupełniające hipotezy. Prawdopodobne okazały się następujące hipotezy:

– 1. Przesłanka przecząca stwarza atmosferę przeczącą nawet w tym wypadku, gdy druga przesłanka jest twierdząca:

– 2. Przesłanka szczegółowa („niektóre”) stwarza atmosferę szczegółową także wtedy, gdy druga przesłanka jest ogólna.

Hipotezę wpływu atmosfery na rozumowanie, łącznie z przytoczonymi hipotezami dodatkowymi, poddał ścisłej weryfikacji Sells (1936). Materiał zastosowany w jego badaniach miał następującą postać.

– 1. AP PP N AP Jeżeli wszystkie X są Y i jeżeli wszystkie Z są X, to wszystkie Z są Y.

– 2. AP PP N AF Jeżeli żadne X nie jest Y i jeżeli wszystkie Z są Y to niektóre Z są X.

Każdy wniosek należało ocenić (por. litery po lewej stronie) jako „absolutnie prawdziwy”, „przypuszczalnie prawdziwy”, „nieokreślony” lub „absolutnie fałszywy”. Na rozwiązanie zadania dawano badanym dużo czasu. Aby zapobiec zniekształcaniu rezultatów wskutek wadliwego rozumienia słówka „niektóre”, przed rozpoczęciem doświadczeń tłumaczono badanym starannie, jakie znaczenie ma ten termin w logice. Badanie przeprowadzono z 65 dorosłymi osobami wykształconymi, ale bez przeszkolenia w logice formalnej. Ktoś, kto zna reguły logiki, od razu zauważa, że wśród podanych wniosków wiele należy bezwarunkowo odrzucić. Duża ich liczba wykracza przeciw zasadzie, że z dwóch przesłanek przeczących nie wynika żaden wniosek.