UCZENIE SIĘ SKOMASOWANE CZY Z PRZERWAMI („ROZŁOŻONE W CZASIE”)

Materiał, którego należy się nauczyć, jest często zbyt obszerny, aby można go było opanować po jednokrotnym przeczytaniu czy powtórzeniu. Powstaje więc pytanie o dużym znaczeniu praktycznym: czy kolejne powtórzenia mają następować po sobie, bez żadnej przerwy, czy też pomiędzy jedną próbą, a drugą powinien upłynąć pewien czas. Co ma tu do powiedzenia teoria? Zwrócimy uwagę, na dwa dobrze znane czynniki, które na pewno odgrywają tu rolę, oraz wspomnimy o dwu innych, być może, też nie bez znaczenia.

– 1. Zapominanie. Jeśli pomiędzy poszczególnymi próbami upływa tyle czasu, że człowiek zapomina wszystko, czego się wyuczył, i przy każdej następnej próbie musi uczyć się od początku, taka procedura będzie oczywiście nieekonomiczna. Nawet częściowe zapomnienie wymaga pewnego uczenia się na nowo, pewnej dodatkowej pracy, czego może dałoby się uniknąć przez wykonywanie prób bezpośrednio jedna po drugiej.

– 2. Odpoczynek. Jednak próby w taki sposób skomasowane mogą łatwo wywołać zmęczenie, znudzenie, spadek wydajności pracy, „ota- mowanie reaktywne” (str. 218) – wszystko jedno, jak to nazwiemy – jeżeli więc chcemy uniknąć pogarszania się wyników, musimy wprowadzić pewne przerwy w pracy.

UCZENIE SIĘ SKOMASOWANE CZY Z PRZERWAMI („ROZŁOŻONE W CZASIE”) CZ. II

Krzywa zapominania materiału wyuczonego tylko do poziomu zwykłej reprodukcji1 lub wyuczonego częściowo opada najpierw bardzo gwałtownie, a potem stopniowo staje się coraz bardziej pozioma. Natomiast odpoczynek po umiarkowanym zmęczeniu przebiega prawdopodobnie najpierw bardzo szybko, a potem coraz wolniej, aż w końcu po stosunkowo krótkim czasie organizm powraca do stanu normalnego. Oba te czynniki łącznie nasuwają przypuszczenie, że najbardziej ekonomiczne okażą się krótkie przerwy pomiędzy poszczególnymi próbami. Dla dokładnego określenia długości przerw musielibyśmy znać szybkość zapominania i odpoczywania, które są prawdopodobnie różne dla różnych rodzajów materiału, stanowiącego przedmiot nauki. Poza tym są jeszcze

– 1 Idzie o to, że materiał nie ulega „przeuczeniu” przez dodatkowe powtórki. (Przyp. tłum.). dwa inne czynniki, które trzeba wziąć pod uwagę próbując przewidzieć optymalną długość przerw.

– 3. Nabieranie i utrata rozpędu (warm-up). Zwykle człowiek „wpada w rytm” danego zadania nie od razu, lecz dopiero po pewnym czasie, w toku pracy, a po długiej przerwie można utracić nabyty rozpęd i trzeba na nowo wciągać się w zadanie, zanim się dojdzie z powrotem do maksymalnej wydajności. Ten czynnik utraty rozpędu, podobnie jak i zapominanie, przemawiają za tym, że przerwy nie powinny być zbyt długie.

– 4. Korzystny wpływ zapominania. Zapominanie może w dwojaki sposób pomagać w opanowaniu i trwałym zapamiętaniu materiału:

– a) Usunięcie reakcji zakłócających. Opanowaniu we właściwej kolejności całego szeregu zgłosek. bezsensownych, słów przemówienia czy wiersza przeszkadzają „skojarzenia skokowe” (remote), które tworzą się przy pierwszym czytaniu materiału (str, 280), Prowadzą one do fałszywych reakcji antycypujących1 przy próbach odtworzenia tego, co się przeczytało. Jednakże te skojarzenia są zwykle słabsze od skojarzeń bezpośrednich i tym samym szybciej ulegają zapomnieniu, wskutek czego po przerwie reprodukcja wyzwala się spod ich wpływu. Czynnik ten tłumaczy niektóre fakty obserwowane przy ćwiczeniu się w czynnościach wymagających pewnej zręczności. Ćwiczący początkowo wykonuje wiele ruchów niezgrabnych i nieekonomicznych, które przy próbach skomasowanych ciągle się powtarzają, ale znikają, gdy po przerwie powraca się do danej czynności,

– b) Uniezależnienie od pierwotnych obrazów pamięciowych (pamięci bezpośredniej). Jeżeli spojrzymy na jakiś numer telefonu, dajmy na to „31-63-15” możemy łatwo powtórzyć go w chwilę później, ponieważ nie przekracza on zasięgu naszej pamięci bezpośredniej (str. 260). Gdybyśmy jednak pragnęli zapamiętać go na dłużej, niewiele by nam pomogło powtarzanie numeru raz za razem bez przerwy, ponieważ wtedy ciągle opieralibyśmy się na pamięci bezpośredniej, a nie na jakichś trwałych skojarzeniach. Odtworzyć raz odczytany numer po upływie pięciu minut nie jest już tak łatwo, ale jeżeli nam się to powiedzie, wykorzy-